معرفی ۲۰ دانشگاه برتر کشور در علوم انسانی

 دکتر محمدجواد دهقانی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اظهار داشت: پژوهشگران علوم انسانی جمهوری اسلامی ایران با انتشار بیش از یکصد هزار مقاله پژوهشی در طول یک دهه گذشته یکی از حوزه های اصلی تولید علم کشور هستند. این تعداد شامل ۳۴٪ از کل پژوهش هایی است که در مجلات علمی پژوهشی و ترویجی در سطح ملی منتشر شده اند. در سطح بین المللی برخلاف کشور حوزه های علوم انسانی و اجتماعی از یکدیگر تفکیک شده اند. بیش از ۲۰٪ پژوهش های ثبت شده در پایگاه استنادی آی.اس.آی در ۲۵ سال گذشته متعلق به حوزه علوم انسانی و اجتماعی است که سهم علوم انسانی و هنر به تنهایی حدود ۸٪ از کل اطلاعات نمایه شده در این پایگاه است.
سهم پژوهشی دانشگاه ها از علوم انسانی یکسان نیست با لحاظ کردن این واقعیت که رشته های تحصیلی نیز از یک دانشگاه به دانشگاه دیگر متفاوت است. در بررسی پژوهش های علوم انسانی تنها نباید به کمیت علم تولید شده بسنده کرد، بلکه کیفیت پژوهش ها و میزان اثرگذاری آن ها در سطح جامعه علمی نیز از اهمیت برخوردار است.

سرپرست ISC گفت: بررسی معتبرترین مجلات علمی پژوهشی و ترویجی نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC) نشان می دهد که نزدیک به ۱۴٪ پژوهش های علوم انسانی کشور در دانشگاه تهران انجام می شوند. دانشگاه علامه طباطبایی بعد از دانشگاه تهران بیشترین تعداد پژوهش های علوم انسانی کشور را انجام می دهد که این حدود ۷٪ آن ها را در بر می گیرد، بنابراین این دانشگاه رتبه دوم کمیت تولید علم کشور در این حوزه را به خود اختصاص داده است.همچنین در این حوزه دانشگاه های اصفهان و تربیت مدرس از جهت کمیت علم تولید شده در رتبه های سوم و چهارم تولید علم کشور قرار دارند. این دو دانشگاه به ترتیب ۶٪ و ۵٪ کمیت تولید علوم انسانی کشور را تولید می کنند. دانشگاه شهید بهشتی، فردوسی مشهد، آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، شیراز و خوارزمی رتبه های بعدی را دارند که هر کدام حدود ۴ تا ۳ درصد علم علوم انسانی کشور را تولید می کنند.

میزان اثرگذاری پژوهش های علوم انسانی در دانشگاه های مختلف یکسان نیست. ۲۴٪ استنادهایی که به حوزه علوم انسانی کشور صورت گرفته متعلق به علوم انسانی دانشگاه تهران است.دانشگاه علامه طباطبایی بعد از دانشگاه تهران در جایگاه دوم قرار دارد. این دانشگاه بیش ۸٪ از استنادها را دریافت کرده است. هر چند دانشگاه تربیت مدرس از لحاظ کمیت تولید علم در جایگاه چهارم قرار گرفته، اما از لحاظ تعداد کل استنادهای دریافت شده در حوزه علوم انسانی در مرتبه سوم کشور قرار دارد و بعد از این دانشگاه، دانشگاه اصفهان قرار گرفته است.این دانشگاه ها به ترتیب نزدیک به ۸٪ و بیش از ۶٪ از استنادها را دریافت کرده اند. بعد از این دانشگاه ها، دانشگاه های شهید بهشتی، شیراز، فردوسی مشهد، شهید چمران اهواز، خوارزمی و مازندران به ترتیب بیشترین میزان استنادها در این حوزه را دریافت کرده اند. میزان استنادهای آنها بین ۲ تا ۵ درصد از کل استنادهایی است که به پژوهش های علوم انسانی کشور صورت گرفته است. وی خاطرنشان کرد: یکی از شاخص های تعیین میزان اثرگذاری کمیت علم تولید شده، متوسط تعداد استنادهای صورت گرفته به ازاء هر مقاله است. در این روش تعداد استنادهای دریافت شده در یک دانشگاه بر تعداد مقالات همان دانشگاه تقسیم می گردد. به این صورت مشخص می گردد که به ازاء هر مقاله تولید شده به طور متوسط چه میزان استناد دریافت شده است.

رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) افزود: بهترین روش برای محاسبه میزان اثرگذاری پژوهش ها هنجاری سازی (نرمال سازی) استنادها است. در این روش استنادها بر حسب سال و رشته موضوعی که پژوهش در آن منتشر شده است یکدست می شوند، زیرا تعداد استنادها بر اثر گذر زمان افزایش می یابد، همچنین اندازه رشته های مختلف از لحاظ تعداد پژوهشگران و نشریاتی که منتشر می کنند با یکدیگر متفاوت است. این دو عامل باعث تفاوت در تعداد استنادهای دریافتی می گردد و قبل از مقایسه هنجاری سازی، مقایسه را علمی می سازد.

دهقانی در ادامه گفت: شانس دریافت استناد پژوهش هایی که به زبان فارسی و فقط در سطح ملی منتشر می گردند کمتر از آنهایی است که به زبان انگلیسی و در سطح بین المللی منتشر می شوند، زیرا اندازه جامعه علمی که به صورت بالقوه می توانند به آنها استناد دهند متفاوت است. اما، این عامل مانع از آن نیست که افزایش تعداد استنادها را نادیده بگیریم و فرهنگ استناد را فراموش کنیم، زیرا استناد به مفهوم استفاده است و پژوهشی که مورد استفاده قرار نگیرد بی اثر است.

در تمام کشورهای دنیا میزان گستردگی جامعه علمی منطبق با زبان مجله و سطح انتشار مجله اعم از ملی یا بین المللی از عوامل مهمی هستند که بر تعداد استنادهای دریافتی مقالات تاثیر می گذارند. باید خاطر نشان ساخت که تعداد استنادها به مقالات حوزه علوم انسانی در سطح بین المللی نیز کمتر از بسیاری از حوزه های علمی دیگر است.
 بررسی متوسط تعداد استناد به ازاء هر مقاله در حوزه علوم انسانی نشان می دهد که موثرترین پژوهش های علوم انسانی توسط پژوهشگران دانشگاه شیراز صورت می پذیرد. نسبت تعداد استناد به مقاله این دانشگاه ۰.۵۸ ( پنجاه و هشت صدم) است، به این مفهوم که به هر دو مقاله اندکی بیش از یک استناد صورت می گیرد.این رقم برای دانشگاه تهران ۰.۵ (پنج دهم) است و معنی آن این است که از هر دو مقاله منتشر شده در حوزه علوم انسانی دانشگاه تهران یکی از آن ها یک استناد دریافت می کند.دانشگاه شهید چمران اهواز در جایگاه سوم کشور از این لحاظ قرار دارد و از وضعیتی مشابه دانشگاه تهران برخوردار است. براساس شاخص متوسط تعداد استناد به ازاء هر مقاله، دانشگاه تربیت مدرس، مازندران، علامه طباطبایی، الزهرا (س)، خوارزمی، شهید بهشتی و اصفهان به ترتیب رتبه های چهارم تا دهم کشور را کسب کرده اند.

دهقانی عنوان کرد: هر چند کمیت تولید علم شرط لازم برای توسعه علمی است، اما شرط کافی نیست. میزان بهره گیری جامعه علمی از تولید علم صورت گرفته بیانگر میزان کارآمدی آن است. این بهره گیری همان استفاده است که از طریق شمارش استنادها مشخص می شود.
 اگر فقط به کمیت تولید علم بیندیشیم علمی تک بُعدی خواهیم داشت، نظام علمی که فقط توجه اش را معطوف به افزایش تعداد مدارک می نماید. هر چند کمیت تولید علم نیز از اهمیت برخوردار است، اما علمی که مورد استفاده قرار نگیرد علمی بی اثر است و کشور را به توسعه علمی نخواهد رساند.