امروزه توليد علم، الويت توسعه هر كشور است و توسعه علمي مقدمه توسعه فناوري و به تبع آن افزايش رونق اقتصادي و رفاه اجتماعي است. به همين لحاظ دانشگاه ها به عنوان پايگاه هاي اصلي توليد علم، نقش اساسي در توسعه كشور دارند. جهت بالا بردن سطح كيفي و كمّي توليدات علمي، ارزشيابي نظام پژوهشي در هر دانشگاه امري ضروري به نظر مي رسد. اهميت و ضرورت ارزشيابي پژوهشگران و مراكز علمي-پژوهشي منجر به شكل گيري علم سنجي (Scientometrics) شده است.
علم سنجي يكي از متداول ترين روش هاي ارزيابي فعاليت هاي علمي و مديريت پژوهش است. بررسي كمّي توليدات علمي، سياستگزاري علمي، ارتباطات علمي دانش پژوهان و ترسيم نقشه علم، برخي از موضوعات اين حوزه اند. در علم سنجي، ارتباطات علمي و شيوه هاي توليد، اشاعه و بهره گيري از اطلاعات علمي به روش غير مستقيم و با بررسي منابع و مآخذ آنها ارزيابي مي شود. نمايه هاي استنادي معتبر بين المللي همچون ISI، Scopus، Google Scholarاز ابزارهاي علم سنجي محسوب مي شوند.
عليرغم تاريخچه طولاني مطالعات استنادي، علم سنجي به شكل امروزين ، محصول جوامع صنعتي و مدرن است و با افزايش حجم انتشارات علمي و برخي ضرورت هاي اقتصادي و تاريخي در دهه 1970 ميلادي ظهور كرد.
در اين راستا واحد علم سنجي دانشگاه صنعتي اصفهان از تير ماه سال 1387 آغاز به كار كرد. این واحد بر آن است تا با رصد مستمر وضعيت كمّي و كيفي تولیدات علمی دانشگاه و طراحي و ارائه برنامه هاي لازم در راستاي ارتقاء توليدات علمي و اعتلاي جایگاه علمی دانشگاه در سطح ملي گام بردارد.
منبع: فریده عصاره و دیگران. از کتابسنجی تا وب سنجی: تحلیلی بر مبانی، دیدگاه ها، قواعد و شاخص ها. تهران: کتابدار، 1388.
اهداف
- ارزیابی پژوهشگران دانشگاه با استفاده از شاخص های علم سنجی
- تدوین گزارش تولید علمی دانشگاه در بازه های زمانی مختلف در پایگاه های معتبر استنادی
- برگزاری کارگاه های آموزشی و سخنرانی های علمی در جهت توانمندسازی اعضاء محترم هيأت علمی، محققين، دانشجویان، مديران و کارشناسان در زمينه مبانی و مفاهيم علمسنجی
- معرفي مقالات و محققان پراستناد و برتر دانشگاه در پايگاه هاي استنادي معتبر
- استخراج شاخصهای علمسنجی در سطوح مختلف جهت به كارگيري در امر تشويق، ارتقا، و ارزيابي عملكرد پژوهشي محققان دانشگاه
- ارائه مشاوره به اعضاي محترم هيات علمي و دانشجويان مقاطع تحصيلات تكميلي در مورد مجلات معتبر علمي نمايه شده در پايگاه هاي استنادي در حوزه ملي و بين المللي جهت چاپ مقاله، آشنايي با انواع شاخص هاي بين المللي و ...
- تلاش در جهت نمايه سازي مجلات علمي دانشگاه در نمايه هاي معتبر بين المللي همچون آي.اس.آي. و اسكاپوس مطابق با اهداف نقشه جامع علمي كشور
مفاهیم پایه علم سنجی
در اکثر مطالعات علم سنجی، شاخص ها برگرفته و استتنتاج شده از محاسبه و شمارش چهار متغیر مؤلف، انتشار، ارجاع و استناد هستند. شاخص استناد به دلیل توجه نسبی آن به کیفیت و کارآمدی بالای آن در تحلیل های استنادی ، یکی از رایجترین و معتبرترین شاخص های علم سنجی است. از مهمترین شاخص های علم سنجی که بر مبنای شاخص استناد و تحلیل استنادی شکل گرفته اند و در متون مختلف بارها به آن ها اشاره شده است ، عبارتند از: ضریب تأثیر، شاخص فوریت، نیم عمر متون علمی یا کهنگی متون، شاخص هرش، تأثیر متیو و روش های سنجش علم که در کشورها و مؤسسات مختلف استفاده می شود.
شاخص هاي علم سنجي
از مهمترين اين شاخص ها كه بر مبناي تحليل استنادي شكل گرفته اند، مي توان به موارد زير اشاره كرد:
1. ضريب تأثير ((Impact Factor
مشهورترين شاخص تحليل استنادي است كه در سال 1955 توسط گارفيلد پيشنهاد شد. شاخصي كاملاً كمي است كه براي ارزيابي مجلات و ميزان تأثير گذاري يك مجله در ارتباط با مجلات ديگر به كار مي رود و نه براي سنجش اعتبار آثار يا مؤلفان و پژوهشگران. اين ضريب نسبت استنادهاي دريافتي يك مقاله طي دو سال قبل به تعداد مقالات منتشر شده مجله طي همان دوسال است.
عامل تأثير سال 2010= استنادهاي سال 2010 براي مقالات مجله مورد نظر در سال هاي 2009 و 2008/ تعداد مقالات منتشر شده در مجله مورد نظر در سال هاي 2009 و 2008
2. ارزش متيو (Mathew value)
اين شاخص شكل اصلاح شده ضريب تأثير است كه در سال 2006 توسط موييج معرفي شد. ارزش متيو در يك دوره پنج ساله و در موضوعي خاص محاسبه مي شود به اين صورت كه تعداد استناداها به مقاله هاي يك مجله در يك دوره پنج ساله را به تعداد مقاله هاي همان مجله و در همان دوره تقسيم مي كند و عدد به دست آمده را با همين نسبت ها دركل حوزه مورد پژوهش اندازه گيري مي كند.
3. شاخص هرش (H-index)
هرش در سال 2005 اچ ايندكس را پيشنهاد كرد. اگر h مقاله از كل مقالات منتشر شده يك محقق طي n سال كار علمي، هر كدام حداقل h بار استناد دريافت كرده باشند، آن محقق داراي شاخصي برابر با h است. اين شاخص با استفاده از شمارش استنادها به حاصل كار يك پژوهشگر در طول حيات او امتياز مي دهد.
4. شاخص جي (G-index)
لئو اگه در سال 2006 جي ايندكس را مطرح كرد. شاخص جي يك محقق بالاترين تعداد (g) مقالات است كه g به توان 2 يا بيشتر به آن استناد شده باشد.
5. شاخص واي (Y-index)
بولن، رودريگز و سمپل در سال 2006 شاخصي را پيشنهاد كردند كه حاصلضرب ضريب تأثير به عنوان شاخص كمي و معادل مقبوليت در "رتبه بر اساس وزن" به عنوان شاخص كيفي مي باشد.
6. شاخص فوريت (Immediacy Index)
اين شاخص در پايان هر سال مشخص مي شود و به منظور تعيين سرعت استناد مقالات يك مجله استفاده مي شود.اين شاخص نسبت تعداد استنادات به مقالات چاپ شده يك مجله به تعداد مقالات چاپ شده در آن مجله و در همان سال مي باشد.
7. نيمه عمر استناد شده (Cited half life
نيمه عمر استناد به مجله مدت زماني است كه نيمي از كل استنادات به آن مجله به عمل آمده باشد. نيمه عمر بالاتر براي مجله مي تواند نشان دهنده ارزش ماندگاري مقالات آن مجله باشد.
مآخذ
- عباسي، زهره. شاخص هاي اعتبار سنجي مجله هاي علمي. تازه هاي اطلاع رساني و اطلاع يابي، شماره 30، 2-4.
- فریده عصاره و دیگران. از کتابسنجی تا وب سنجی: تحلیلی بر مبانی، دیدگاه ها، قواعد و شاخص ها. تهران: کتابدار، 1388.
- فصلنامه كتاب. ويژه نامه علم سنجي، وب سنجي و كتابسنجي. دوره هيجدهم، شماره سوم، پاييز 1386.